Wątroba: organ do zadań specjalnych

"A przecież wątroba to największy narząd wewnętrzny człowieka. Spełnia ponad 500 zadań – wyjaśnia dr Robert Lefever, zajmujący się na co dzień problemem uzależnień. – Wątroba to narząd tak skomplikowany, że – w przeciwieństwie do płuc, serca czy nerek – wciąż nie potrafimy go zastąpić żadną, najbardziej nawet skomplikowaną maszyną" – dodaje.

Skoro nie da się bez niej żyć ani niczym jej zastąpić, to znaczy, że musisz ją otoczyć naprawdę troskliwą opieką.

Poznaj ją

Chociaż jest to kluczowy dla życia narząd, ewolucja, o dziwo, nie wyposażyła go w zbyt dokładne czujniki. Dlatego wiele naprawdę poważnych chorób wątroby bardzo długo przebiega bezobjawowo. Nic Cię nie boli, nic się nie pojawia na skórze, a wątroba ma się coraz gorzej i gorzej.

Poniżej znajdziesz informacje na temat największych zagrożeń dla Twojego największego organu. Ale bez paniki. Chociaż dolegliwości wątroby są bardzo poważne, możesz wiele zrobić, żeby ich uniknąć.

Po co Ci wątroba?

Spośród około 500 różnych funkcji wątroby te są najważniejsze:

Zarządza tłuszczem. W ciągu 24 godzin wątroba może wyprodukować nawet półtora litra rozpuszczającej tłuszcze żółci. Bez żółci nie mógłbyś strawić posiłku ani przetworzyć tłuszczu w energię. Potrafi też wytwarzać tłuszcze z węglowodanów.

Zarządza cukrem. Wątroba wytwarza, gromadzi i uwalnia glukozę. Gdy funkcjonuje nieprawidłowo, cała gospodarka węglowodanowa zaczyna się chwiać w posadach.

Odtruwa. Rozkłada trujące substancje na takie, które są mniej niebezpieczne. To dzięki niej możesz wypić pół litra wódki i przeżyć. Potrafi też sobie poradzić z lekami i narkotykami.

Magazynuje. Wątroba jest też wielkim magazynem. Przechowuje na wszelki wypadek sporo żelaza i witamin, a także... krew. W razie dużego krwotoku wątroba oddaje zgromadzoną krew do krwioobiegu, uzupełniając niedobory aż do dotarcia do szpitala.

Jak rozpoznać problemy z wątrobą?

Najpoważniejsze choroby wątroby często rozwijają się w całkowitym ukryciu. Ale prędzej czy później w końcu objawy się pojawiają: od utraty wagi i letargu, po bóle brzucha, ciemny mocz i odbarwione, jasne stolce.

Jeśli zauważysz któryś z tych symptomów, nie lekceważ go i zgłoś się do lekarza. Prawdopodobnie skieruje Cię na kompleksowe badania krwi i moczu. Dopiero takie badanie umożliwia postawienie dokładniejszej diagnozy.

1. Stłuszczenie

Wątroba nie jest tak asertywna, jak mięśnie. Długo cierpi w milczeniu.

Stłuszczenie wątroby to najczęściej skutek nadużywania alkoholu, ale nie tylko – znane są przypadki tzw. niealkoholowego stłuszczenia wątroby, np. u osób otyłych i chorujących na cukrzycę typu 2. Nieleczone stłuszczenie wątroby może prowadzić do marskości, a w niektórych przypadkach do nowotworów tego narządu.  

2. Zatrucia

Wątroba metabolizuje i neutralizuje wiele substancji, w tym toksyczne – alkohol, niektóre narkotyki, lekarstwa. Zatrucia lekami to połowa wszystkich przypadków, kiedy ludzie lądują w szpitalu z ostrym niealkoholowym zatruciem wątroby.

Za kilkaset przypadków zatruć rocznie odpowiadają... grzyby. Jeśli więc po zjedzeniu grzybów, których nie jesteś pewien w 100%, czujesz się niedobrze, pędź do lekarza, bo jeśli zjadłeś trujaki bez pomocy lekarskiej możesz sobie zupełnie rozwalić wątrobę i umrzeć.

Marskość wątroby to stan, kiedy jej struktury anatomiczne ulegają całkowitemu zniszczeniu wskutek włóknienia i wątroba nie jest już w stanie pełnić swoich funkcji. Przyczyną marskości może być wiele przewlekłych chorób, w tym – najczęściej – alkoholizm.

Ale nie tylko. Marskość mogą też wywołać zakażenie wirusami, cukrzyca, otyłość, a także wieloletnie zażywanie niektórych leków. Uwaga! Mężczyźni dwa razy częściej niż kobiety cierpią na marskość wątroby.

4. Wirusy

Na pewno słyszałeś o WZW, czyli wirusowym zapaleniu wątroby. I rzeczywiście WZW typu A, B, C, D i E to najczęstsze przyczyny stanów zapalnych wątroby (więcej o poszczególnych wirusach przeczytasz poniżej).

Twój organ pokuty może też odczuć fatalne skutki ataku innych wirusów: od cytomegalii, przez wirus brodawczaka, aż po banalnego wirusa grypy. Powikłania wirusowych zakażeń bywają naprawdę poważne, łącznie z przewlekłymi, nieuleczalnymi chorobami, jak np. marskość.

5. Urazy

W boksie jednym z najtrudniejszych do obrony ciosów jest właśnie cios w wątrobę, czyli tzw. liver punch. Uderzenie w wątrobę powoduje ból, który trudno zlekceważyć nawet najtwardszym bokserom, a czasami może wręcz prowadzić do jej pęknięcia.

Najczęściej jednak do pęknięcia wątroby dochodzi wskutek wypadków. Jeśli więc ratownicy chcą Cię zabrać do szpitala, nie zgrywaj chojraka, tylko daj się zbadać. Zapamiętaj, że po każdym silnym uderzeniu w brzuch, jeśli ktoś robi się blady, ma przyspieszone tętno i słabnie, może to oznacza pękniętą wątrobę i wylew krwi do jamy brzucha. Wtedy czym prędzej do szpitala!

Wredna rodzina WZW

WZW nie oznacza "wracam, zaraz wracam". To skrót od wirusowego zapalenia wątroby, które może być spowodowane przez całą rodzinę wirusów. Nie wszystkie są tak samo niebezpieczne, nie na wszystkie też mamy szczepionki.

WZW A – określana potocznie żółtaczką, chociaż wcale nie zawsze powoduje zażółcenie skóry. Najmniej niebezpieczna odmiana. Zwana chorobą brudnych rąk. Można się zaszczepić.

WZW B – Zakazić się można przez kontakt z krwią chorego oraz drogą płciową. Często latami nie daje żadnych objawów, by po np. 20 latach od zakażenia wywołać marskość lub raka wątroby. Można się zaszczepić.

WZW C – Według szacunków w Polsce około 700 000 ludzi jest zarażonych wirusem HCV, z czego zdiagnozowanych jest zaledwie 20-50 tysięcy. Na wirusa HCV nie ma szczepionki, jeśli więc nie chcesz go złapać, pedantycznie podchodź do krwi – sprawdzaj, czy pielęgniarka, pobierając krew, zmienia rękawiczki, podobnie patrz na dentystę, nie dawaj się golić brzytwą u fryzjera, a gdy na boisku ktoś rozwali sobie nogę, trzymaj się z dala od krwi. Jeszcze raz przypominamy – 650 tysięcy Polaków ma we krwi wirusa i nie ma o tym bladego pojęcia.

WZW D – Bardzo rzadka odmiana w Polsce. Przenosi się głównie przez kontakt z krwią.

WZW E – Relatywnie łagodna i bardzo rzadka w Polsce. Podobnie jak WZW A do zakażenia dochodzi najczęściej przez kontakt ze skażoną żywnością. Uwaga! WZW E jest bardzo niebezpieczny dla kobiet w ciąży.

Wrogowie wątroby

Ty jesteś najlepszym przyjacielem swojej wątroby. I jak na prawdziwego przyjaciela przystało, powinieneś bronić ją przed wrogami. Oto najwięksi i najbardziej niebezpieczni.

Seks bez gumki

Uprawiając seks bez zabezpieczenia z dziewczyną, o której przeszłości nic nie wiesz, ryzykujesz, że złapiesz od niej bakterie lub wirusy, z których niektóre (zwłaszcza WZW typu B, C i D) mogą Ci zniszczyć wątrobę. Uwaga, to, że nie masz żadnych objawów, nie znaczy, iż jesteś zdrowy – w wielu przypadkach od zarażenia do wystąpienia objawów mija nawet kilkadziesiąt lat. Prezerwatywa zmniejsza ryzyko.

Tatuaże

Wg badaczy z University of Texas odwiedziny w salonie tatuażu prawie dziesięciokrotnie zwiększają ryzyko zachorowania na WZW typu C. Koniecznie musisz mieć dziarę na łydce? OK, niech Ci będzie, ale starannie wybierz zakład, patrz uważnie na ręce tatuażyście i sprawdzaj, czy każda igła, której używa, jest przy Tobie wyjęta z zamkniętego opakowania.

Wódka

Według uczonych z Massachussets University, wątroba potrafi w ciągu dnia zneutralizować od 70 do 80 g czystego alkoholu. Mniej więcej tyle jest w czterech pięćdziesiątkach wódki lub czterech piwach, co oznacza dawkę zapewniającą rausz. Wszystko, co ponad to, to już zwykłe pijaństwo i nieuchronny kac nazajutrz.

Tabletki

Lekarstwa, nawet dostępne bez recepty przeciwbólowe, mogą Ci uszkodzić wątrobę. Dlatego wszelkie leki bierz zawsze zgodnie z zaleceniami. Nigdy nie przekraczaj dawki maksymalnej. Jeśli w młodości eksperymentowałeś z narkotykami, zapytaj lekarza o tzw. próbę wątrobową. Kosztuje niewiele, a może Ci uratować życie.  

Brudne owoce

Jeśli lekceważysz zalecenia mycia owoców i warzyw, musisz się liczyć z tym, że na jednym z nich znajdzie się wirus WZW typu A, które trafiają tam wraz z odchodami zwierząt. Na szczęście WZW A to najmniej groźna i najłatwiejsza do wyleczenia odmiana. Można się na nią zaszczepić.

Grzyby

Grzyby potrafią być zdradliwe. Dr Jan Ciećkiewicz przestrzega na łamach "Medycyny Praktycznej", że po zjedzeniu trujących muchomorów sromotnikowych najpierw (mniej więcej po 12 godzinach) czujesz się źle, a potem następuje kilkudniowy okres poprawy. Nie daj się zwieść i każdą biegunkę/ wymioty po grzybach zgłoś lekarzowi.

Potraktuj swoją wątrobę jak drogocenne auto. Jeśli będziesz regularnie ją serwisował, tankował tylko dobre paliwo i na bieżąco uzupełniał wszystkie płyny eksploatacyjne, ona odwdzięczy Ci się bezawaryjną pracą, nawet wówczas, gdy raz na jakiś czas zmusisz ją do naprawdę wytężonej pracy. Zasady rozsądnej eksploatacji znajdziesz poniżej. 

Przesadziłeś? Pomóż posprzątać

Pij wodę

"Gdy intensywnie ćwiczysz, Twoja wątroba potrzebuje co najmniej dwóch litrów wody dziennie, żeby zdążyć usunąć toksyny" – wyjaśnia dr Rajiv Jalan, hepatolog z University College Hospital w Londynie.

Na problemy: Salimaryna

Wg "American Journal of Gastroenterology" sylimaryna, czyli wyciąg z ostropestu, pomaga naprawić szkody w wątrobie wyrządzone przez nadmiar alkoholu. Bonus: sylimaryna łagodzi też objawy kaca.

Na problemy: kwas ALA

Kwas alfa-liponowy to antyutleniacz, który stymuluje produkcję glutationu, najlepszego ochroniarza Twojej wątroby. Podaje się go np. ludziom, którzy przedawkowali paracetamol. Kilka kapsułek Ci nie zaszkodzi. W naturze występuje w brokułach i szpinaku.

Zrób sobie koktajl białkowy

Uczeni z University of Louisiana przeprowadzili eksperyment, który wykazał, że szczury ze zniszczoną wątrobą regenerują ją szybciej, gdy dostają dodatkowe białko.

Tego nie jedz:

Chcesz pomóc swojej wątrobie? Nie przesadzaj z tymi produktami.

Tłuste mięso

Produkty pochodzenia zwierzęcego, zwłaszcza tłuste, smażone mięso, obciążają wątrobę. Póki jest zdrowa, jakoś sobie z tym radzi, ale gdy niedomaga, lepiej je ograniczyć. SŁONE DANIA Niedomagająca wątroba niezbyt dobrze sobie radzi z nadmiarem sodu. Jeśli więc zdarza Ci się sporo pić, unikaj produktów mocno solonych, np. tanich wędlin i gotowych dań.

Wódka

Wódka zawiera najwięcej alkoholu. Dla wątroby najgorsze jest ostre pijaństwo, a takie zaczyna się zazwyczaj po wódce. Pomyśl, kiedy udało Ci się zatrzymać po trzecim kieliszku?

Słone dania

Niedomagająca wątroba niezbyt dobrze sobie radzi z nadmiarem sodu. Jeśli więc zdarza Ci się sporo pić, unikaj produktów mocno solonych, np. tanich wędlin i gotowych dań.

Słodycze

Wysoko przetworzone węglowodany, a takie właśnie znajdziesz w słodyczach, są w dużych ilościach zabójcze dla wątroby. Lubisz słodki smak? Wybierz suszone owoce.

Jedz to:

Cudowne diety detoksykacyjne nie mają potwierdzonej skuteczności, ale jeśli chcesz pomóc wątrobie choć trochę, jedz to.

Kawa

Uczeni z Karolinska Institutet odkryli, że wypijanie dwóch kaw dziennie zmniejsza ryzyko raka wątroby o 43%. Ochronna moc kawy nie dotyczy schorzeń spowodowanych WZW.

Cytrusy

Witaminy zawarte w cytrusach zapobiegają gromadzeniu się złogów tłuszczowych i włóknieniu tkanek, czyli temu, co nazywamy marskością wątroby.

Jogurt

Naukowcy z Johns Hopkins University wykazali, że produkty uzupełniające właściwą florę bakteryjną w jelitach zapobiegają gromadzeniu się tłuszczu na organach wewnętrznych.

Karczochy

Wyciąg z liści karczocha pomaga pozbyć się toksyn i zwiększa wydzielanie żółci, a żółć przyspiesza emulgację tłuszczów, dzięki czemu szybciej je trawimy.

Wino

Pamiętaj, że to właśnie alkohol jest jej największym wrogiem. Jeśli pijesz sporadycznie, kieliszek wina dziennie obniży ryzyko niealkoholowego stłuszczenia wątroby o 49%.

Orzechy

Orzechy mają dużo witaminy E i selenu. Obie te substancje chronią wątrobę przed nowotworami. Na niski poziom selenu są narażeni szczególnie palacze i ludzie na diecie.

Wątroba, choć niezwykle istotna, nie jest jedynym organem, któremu powinieneś poświęcić sporo uwagi. Sprawdź, jak dbać o inne kluczowe narządy wewnętrzne, by przekształcić Twój organizm w nowy, lepszy model.

MH 07/2014