Testosteron: siła napędowa faceta

W 1929 roku zespół prof. Freda Kocha z Uniwersytetu w Chicago przerobił kilka ton byczych jąder, żeby po raz pierwszy w historii uzyskać około decylitra czystego testosteronu. Uczeni zdawali sobie sprawę, że uzyskana przez nich substancja jest potencjalnie jednym z najsilniejszych hormonów - w gruncie rzeczy wręcz uosobieniem potencji.

Niedługo potem inny profesor, W. C. Allee, przeprowadził eksperyment, który to potwierdził. Wstrzyknął niewielką dawkę testosteronu do krwiobiegu kur. W ciągu jednej nocy łagodne nioski zamieniły się w buchające agresją kurokoguty, które nie tylko stale gdakały, ale zaczęły się też zalecać do innych kur.

Dziś, prawie 80 lat po tym eksperymencie, testosteron uzyskany z byczych jąder jest najsłynniejszym, a jednocześnie budzącym największe kontrowersje hormonem na świecie. Uczeni wiedzą już dość dokładnie, w jaki sposób wpływa on na mózg, ciało i duszę mężczyzn.

Testosteron dociera do wszystkich tkanek i tam "włącza" drzemiące dotychczas geny naszego DNA. Dzięki takim "aktywizującym" właściwościom, testosteron potrafi wzbudzić łańcuch reakcji biochemicznych, które decydują o wszystkim - od naszego nastroju, przez chęć dominacji nad kumplem, po koordynację ruchów, a nawet jakość fazy snu REM.

Pierwsza dawka

"Kiedy testosteron po raz pierwszy zaczyna krążyć w naszych żyłach w okresie dojrzewania, wszystko nagle się zmienia - wyjaśnia endokrynolog, prof. Richard Spark z Harvardu. - Zaczynasz się interesować dziewczynami, pojawiają się pierwsze erekcje, zmienia się budowa ciała. A wszystko to nadchodzi nagle, bez ostrzeżenia. Testosteron jest naprawdę sexy. W sensie dosłownym. Nic więc dziwnego, że budzi takie emocje".

Oczywiście, najwięcej emocji budzi stosowanie testosteronu lub jego odpowiedników, znanych jako sterydy anaboliczne, przez sportowców.

O tym, że nawet najlepsi sportsmeni wspomagają się w sposób niedozwolony, dowiadujemy się z taką regularnością, że gdyby była możliwość wstecznego przebadania wszystkich mistrzów olimpijskich, można mieć przekonanie graniczące z pewnością, że w kronikach olimpijskich zaroiłoby się od gwiazdek przy setkach medalistów.

Problem ten dotyczy jednak tylko garstki wyczynowych sportowców. Znacznie większy zasięg ma zupełnie "legalna" praktyka stosowania testosteronu w tzw. hormonalnej terapii zastępczej.

Terapia zastępcza

Testosteron zaczyna się wydzielać w okresie dojrzewania, by najwyższy poziom osiągnąć w okolicach dwudziestki, a już po 30. roku życia zaczyna powolutku spadać, mniej więcej o 1% rocznie. W rezultacie, w okolicach siedemdziesiątki u większości zdrowych mężczyzn poziom testosteronu spada poniżej 270 ng/dl, czyli jest taki, jak u ludzi cierpiących na hipogonadyzm (niedobór testosteronu, najczęściej o podłożu genetycznym).

Właśnie dlatego, wzorem kobiet w okresie menopauzy, coraz więcej mężczyzn przechodzących andropauzę również decyduje się na sztuczne uzupełnienie męskiego hormonu.

Podczas gdy firmy farmaceutyczne prześcigają się w wymyślaniu coraz to nowych preparatów testosteronowych (w postaci żelu, tabletek, zastrzyków, a nawet plastrów i inhalatorów), wielu uczonych przestrzega, że z hormonami nie ma żartów i że ludzka interwencja w gospodarkę hormonalną może mieć poważne, choć zupełnie odmienne od zamierzonych konsekwencje.

Nie umniejszając zagadnienia braku bójek wśród pensjonariuszy domów starców, trzeba przyznać, że zdecydowanie groźniejsze konsekwencje może mieć wpływ kuracji hormonalnej na raka prostaty.Wiadomo bowiem, że męski hormon działa na rozwój komórek nowotworowych jak wysokooktanowe paliwo.

W miarę starzenia się, u wielu mężczyzn pojawiają się łagodne zmiany nowotworowe. Większość z nich nie stanowi zagrożenia w sensie klinicznym, ale jaki wpływ na takie zmiany może mieć podanie testosteronu - nie wiadomo.

Za dużo czy za mało?

Chociaż większość mężczyzn jest głęboko przekonanych, że im więcej testosteronu, tym lepiej, endokrynolodzy, czyli uczeni zajmujący się wpływem hormonów na organizm człowieka, coraz częściej podważają to powszechne przekonanie.

Amerykańscy socjolodzy pod przewodnictwem prof. Alana Bootha zbadali kondycję fizyczną, psychiczną i seksualną ponad 4400 mężczyzn, u których testosteron, mieszcząc się w normie, wahał się od dolnej do górnej granicy.

Okazało się, że najlepszym zdrowiem cieszą się łagodni mężczyźni z poziomem testosteronu nieco poniżej średniej. Natomiast wysoki poziom testosteronu często szedł w parze z większą skłonnością do ryzykownych zachowań, takich jak palenie, picie, niebezpieczny seks, udział w bójkach i wypadkach. Z drugiej strony, "maksymaliści" mieli zwykle niższe ciśnienie krwi i rzadziej padali ofiarą zawałów serca.

Wygląda więc na to, że słynny hormon chroni przed niektórymi niebezpieczeństwami, a naraża na inne. Jeśli masz go naprawdę dużo, prędzej niż ataku serca możesz się spodziewać ataku na serce. Nożem.

Nastrojowy hormon

Testosteron ma wpływ na wahania nastroju. Paradoksalnie, zarówno ci, którzy mają go bardzo dużo, jak i ci o wyjątkowo niskim jego poziomie, są bardziej skłonni do depresji.

Chociaż efekty są podobne, mechanizm jest zupełnie inny - ci z wysokim testosteronem częściej pakują się w sytuacje, które mają przygnębiające skutki (np. popełniają przestępstwa), natomiast niewielki poziom tego hormonu prawdopodobnie zmniejsza produkcję serotoniny, ponieważ testosteron jest niezbędny do jej wytwarzania.

Kochanek, mąż i ojciec

Z dotychczasowych ustaleń wynika, że najlepiej jest mieć średni poziom testosteronu, zachowując jednak zdolność do jego podwyższenia lub obniżenia, tak by dostosować się do zmieniających się okoliczności. Jak wynika z badań kanadyjskich uczonych, wahania poziomu testosteronu pomagają mężczyznom dostosować się do jednej z najważniejszych ról w życiu - roli ojca.

Przebadanie grupy mężczyzn przed i po urodzeniu się dziecka, pozwoliło im stwierdzić, że po narodzinach średni poziom testosteronu znacząco się zmniejszył. W ten sposób mężczyzna przygotowuje się do trudnego zadania opieki nad dzieckiem.

Badania przeprowadzane na sportowcach wykazały, że poziom testosteronu zmienia się w zależności od powodzenia. Podwyższony poziom po zwycięstwie pomaga przygotować się do roli dominującego, podczas gdy spadek po przegranej ułatwia przyzwyczajenie się do uległości i odczekania, aż pojawi się kolejna okazja do powalczenia o swoje "miejsce w stadzie".

"Wysoki poziom testosteronu przed ślubem - wyjaśnia dr Douglas Granger, endokrynolog behawioralny z Pennsylvania State University - zwiększa Twoje szanse na znalezienie partnerki i wygranie rywalizacji o jej względy. Ale kiedy już ją zdobędziesz, spadek testosteronu, jaki następuje w tym momencie, pomaga Ci złagodzić nieco charakter, aby utrzymać wybrankę przy sobie".

Prawidłowy poziom

Skoro przeciętny poziom testosteronu wydaje się najlepszym rozwiązaniem, pozostaje pytanie, jak go osiągnąć i utrzymać. Przede wszystkim musisz sprawdzić, jaki jest w tej chwili, aby wiedzieć, czy musisz go obniżyć, czy podnieść. W tym celu musisz udać się do praktycznie dowolnego laboratorium medycznego, gdzie za niewielką opłatą (około 20 zł) pobiorą Ci krew i oznaczą poziom testosteronu.

Każdy wynik między 270 a 1100 ng/100 ml krwi oznacza normę. Jeżeli okaże się, że masz mniej niż 270, może to świadczyć o tym, że cierpisz na hipogonadyzm. Znacznie mniej prawdopodobna jest sytuacja odwrotna - że poziom Twojego testosteronu będzie za wysoki. Nie licząc "spryciarzy" zażywających sterydy, poziom testosteronu przekraczający 1000 ng/100 ml krwi występuje bardzo rzadko i może świadczyć o nowotworze gruczołów płciowych.

Jednak co z tymi, którzy mają wysoki, choć nieprzekraczający 1100 ng/dl poziom testosteronu? Poziom, który chroni ich przed zawałem, ale naraża na różne głupie i niebezpieczne zachowania? Jak go obniżyć? Najprostsze i najskuteczniejsze sposoby to zawarcie małżeństwa i ukończenie studiów.

Uczeni już dawno zauważyli, że żonaci faceci nie tylko są zdrowsi, ale też żyją dłużej. Prawdopodobnie jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest właśnie niższy poziom męskiego hormonu. Badania dra Dabbsa wykazały też, że im dłużej się uczysz, tym mniej chaosu, związanego z "nadpodażą" testosteronu, robisz wokół siebie.

Ci, którzy mają testosteronu nieco za mało i chcieliby mieć go więcej, również nie są bez szans. Dwie podstawowe metody podniesienia poziomu testosteronu to: właściwa dieta i odpowiedni dobór ćwiczeń fizycznych.

Jeśli chodzi o dietę, to musisz pamiętać o tym, aby:

- nie przesadzać z kaloriami - codziennie spożywać ilość kalorii odpowiadającą potrzebom Twojego organizmu; nadmierne "obcinanie kalorii" w diecie albo jedzenie zbyt obfitych posiłków zaburza produkcję testosteronu,

- jeść mięso: drób, wołowinę, wieprzowinę, ryby - badania dowiodły, że dieta wegetariańska prowadzi do obniżenia poziomu testosteronu, nawet wtedy, kiedy ilość spożywanego białka była taka sama u osób jedzących mięso i wegetarian; polecamy szczególnie chude czerwone mięso, które jest bogate w cynk, minerał sprzyjający produkcji testosteronu,

- jeść zdrowe tłuszcze - naukowcy ustalili, że zarówno nasycone, jak i nienasycone tłuszcze powodują podwyższenie poziomu testosteronu, ale z przyczyn ogólnozdrowotnych lepiej wybierać produkty bogate w tłuszcze jednonienasycone: awokado, orzechy, nasiona, oliwę z oliwek,

- jeść produkty zawierające cholesterol HDL: czerwone mięso i jajka - osoby trenujące z ciężarami, w których diecie jest dużo produktów bogatych w ten "dobry" cholesterol, mają nie tylko wyższy poziom testosteronu, ale także szybciej i wyraźniej budują mięśnie i siłę,

- jeść warzywa kapustne: brokuły, kalafior i kapustę - zawierają one związek chemiczny o nazwie indol-3-karbinol, który oprócz tego, że ma działanie antynowotworowe, to jeszcze powstrzymuje proces przekształcania testosteronu w estrogen,

- unikać picia alkoholu - alkohol powoduje do obniżenia poziomu testosteronu, ponieważ jest swego rodzaju katalizatorem przemiany części tego hormonu w żeński hormon estrogen.

Dlatego, jeżeli zależy Ci na zwiększeniu poziomu testosteronu, powinieneś ograniczyć trening tego rodzaju i zastąpić go lub przynajmniej uzupełnić treningiem siłowym. Pamiętaj, że poziom hormonu męskości zmienia się w ciągu doby. Najwięcej jest go rano, a najmniej około godziny 20. Dlatego, jeżeli planujesz coś, do czego testosteron mógłby się przydać, umów się na rano.

Z dala od "teścia"

Zbudowanie sylwetki naturalną drogą jest trudne i dosyć żmudne, dlatego wielu bywalców siłowni szuka drogi na skróty, sięgając po różnego rodzaju "dopalacze", czyli sterydy anaboliczne lub ich naturalny odpowiednik - właśnie testosteron. Dają one szybko zauważalne efekty i dlatego cieszą się taką popularnością.

Zanim jednak po nie sięgniesz, pamiętaj, że ich stosowanie może mieć fatalne skutki dla Twojego organizmu. Najpoważniejsze negatywne konsekwencje wspomagania się testosteronem to:

• nadmierny, nieproporcjonalny rozrost tkanki mięśniowej (będziesz wyglądał jak dziwadło, a nie jak człowiek)

• zaburzenia hormonalne (zwłaszcza jeżeli zażywasz testosteron w okresie dojrzewania)

• nadciśnienie i nadmierna potliwość

• zwiększony poziom cholesterolu i związane z tym większe ryzyko chorób serca, z zawałem włącznie

• wzrost ryzyka zachorowania na nowotwory, zwłaszcza na raka prostaty

• nadmierne pobudzenie i zwiększona agresywność.

Zobacz także: Wszystko o testosteronie

MH 07/05