Sytuacje stresowe pojawiają się w życiu każdego z nas. Gdy stres ma łagodne nasilenie i trwa krótkotrwale (eustres), stanowi korzystny czynnik motywujący, pobudzający do działania. Gdy jednak czynnik stresowy jest zbyt intensywny lub trwa zbyt długo (dystres), przełamuje mechanizmy obronne organizmu i staje się destruktywny.
Stresorami mogą być czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne, np. temperatura, hałas, obciążenie pracą. Stresogenne jest także współczesne tempo życia. Największe napięcie wywołują sytuacje z naszego życia rodzinnego, takie jak śmierć bliskiej osoby, ślub lub rozwód, jak również sytuacje z życia zawodowego, takie jak utrata pracy lub zmiana pracy. Stresujące są oczywiście wszelkie niespodziewane wypadki losowe (stłuczka samochodem, złamanie nogi). Napięcia wynikają z wszelkich zmian względem ustalonego planu dziennego czy tygodniowego, np. urlop, delegacja służbowa, wyjazd wakacyjny itp. Co ciekawe stresorami są także sytuacje uznawane za przyjemne czy korzystne, np. randka czy wygrana w totolotka.
W sytuacjach stresowych istnieje konieczność wsparcia naturalnych mechanizmów obronnych i regulacyjnych organizmu. W przystosowaniu do wymagających warunków otoczenia pomagają substancje o działaniu adaptogennym. Klasycznymi adaptogenami są takie surowce zielarskie jak żeń-szeń zwany wszechlekiem (Panax ginseng), eleuterokok kolczysty (Eleutherococcus senticosus), różeniec (Rhodiola rosea) oraz cytryniec chiński (Schizandra chinensis).
Charakterystykę roślinnych adaptogenów można oprzeć o informacje zebrane przez Europejską Agencję Leków (EMA). Surowce adaptogenne podnoszą niespecyficzną odporność wobec szerokiego spektrum niekorzystnych czynników biologicznych, chemicznych i fizycznych. Posiadają potencjał normalizowania funkcji organizmu. Niwelują negatywny wpływ napięcia na organizm i przeciwdziałają stresowi rozumianemu jako stan zaburzonej homeostazy. Zwiększają zdolność organizmu do adaptacji do czynników środowiskowych i negatywnych stanów emocjonalnych i zapobiegają uszkodzeniom wywoływanym przez te czynniki.
Adaptogenom przypisuje się także następujące właściwości:
- nie powinny wykazywać działań niepożądanych
- wywołują niespecyficzne działanie farmakologiczne
- są regulatorami wykazującymi efekt normalizujący na różne organy
- wywołują efekt proporcjonalny do siły zagrożenia
- są skuteczne nade wszystko przeciw czynnikom stresowym nieinfekcyjnym
- mają potencjał antyoksydacyjny
- poprawiają jakość życia (ang. Quality of Life)
- usuwają uczucie zmęczenia bez wyraźnego pobudzenia
- brak widocznego wpływu na zdrowy organizm
- zapobiegają niedotlenieniu organizmu
- wspomagają układ krążenia
- usprawniają funkcje układu nerwowego
- działają detoksykacyjne
- modulują procesy metaboliczne i funkcje układu immunologicznego i hormonalnego (wpływ na układ serotoninergiczny, dopaminergiczny, opioidowy, adrenergiczny, cholinergiczny)
Najważniejszym przedstawicielem adaptogenów jest żeń-szeń, zwany wszechlekiem lub panaceum. Posiada liczne korzystne właściwości obejmujące wpływ na kondycję fizyczną i funkcje poznawcze: zwiększa wytrzymałość organizmu, przeciwdziała uczuciu zmęczenia, poprawia koncentrację i pamięć, wzmaga odporność, usprawnia funkcje seksualne, ma działanie antyoksydacyjne, obniża stężenie cukru i cholesterolu we krwi, przypisuje mu się działanie zapobiegające nowotworom i wspomagające kurację nowotworów, zapobiega osteoporozie, rozrzedza krew zapobiegając zakrzepom, wykazuje efekt ochronny na wątrobę. Zapewnia ożywienie i witalność organizmu.
Czy trzeba więcej zachęt? O sile tego surowca mogą świadczyć możliwe działania niepożądane obserwowane niekiedy przy nadmiernym spożyciu: pobudzenie, bezsenność, biegunka, bóle głowy i zwiększone ciśnienie krwi. Nie jest polecana dla dzieci, kobiet w ciąży i karmiących.
Efekt adaptogenny należy odróżniać od efektu stymulującego. Stymulanty takie jak np. kofeina z kawy czy efedryna z przęśli, nie wytwarzają długotrwałej odporności. Mobilizują i dodają energii krótkotrwale, a na dłuższą metę wyczerpują zapasy energetyczne organizmu. Adaptogeny natomiast zwiększają siły organizmu, bez następującego później osłabienia. Czasem praktykowane jest jednoczesne stosowanie adaptogenów ze stymulantami, co nie powinno być jednak nadużywane.
