Jak działa pamieć?

Pamiętasz tysiące miejsc, w których byłeś: plaże nad Bałtykiem, nieistniejący już koktajlbar w Zakopanem, smak oranżady w ogrodzie u babci. Umiesz w jednej chwili przypomnieć sobie melodię piosenki Jona Bon Jovi. Gdy przestawiasz programy w telewizji, potrafisz w mgnieniu oka stwierdzić, że widziałeś już ten film z Bondem.

Znasz setki twarzy, nawet jeśli nie potrafisz ich dopasować do nazwiska. Najłatwiejsze dla pamięci są rzeczy, które wydawałyby się najtrudniejsze. Każda twarz jest przecież tylko zmienionym układem tych samych cech: włosów, pary oczu, brwi, nosa, ust, policzków, a mimo to pamiętasz je lepiej, niż numer telefonu. Najsłabiej idzie ci coś, co powinno być najłatwiejsze – zapamiętanie nazwisk, dat i numerów telefonów. Teraz i tak masz je zapisane w swojej komórce, dlatego nie musisz się wysilać. Ale gdyby wyładowała się bateria...

Biblioteka neuronów

Pamięć przypomina bibliotekę, ale twój mózg jest sprawniejszy od najlepszego bibliotekarza. Choć działa podobnie jak wyszukiwarka internetowa, jest dużo szybszy. Codziennie nawet tak prozaiczna czynność jak mówienie potrzebuje stałego odszukiwania słów w magazynach szarych komórek. Ale radzisz sobie z tym całkiem nieźle. Niemal wszystkie rodzaje stworzeń, od prostych jamochłonów po człowieka, obdarzone są pamięcią. To nic innego, jak reakcja na powtarzany bodziec.

NEWS: Picie piwa a dobra pamięć

Nawet meduza pamięta, że trzeba omijać strefę, w której spotykają ją nieprzyjemne doznania, np. strach. Każdy bodziec jest przenoszony przez drogi nerwowe i zostawia ślad w pamięci. Według fizjologów, to zdolność składowania informacji o przebytych doświadczeniach. Może być później wykorzystana do zwiększenia szans zwierzęcia na przeżycie. Ludzka pamięć to rozszerzenie tych prostych układów, ale uczeni nadal do końca nie zgłębili jej tajników. Do tej pory nie wiadomo, ile tkanki mózgowej zajmuje pamięć ani jakie dokładnie obszary w korze nią zawiadują.

Wiadomo tylko, że kora mózgowa pokrywająca obie półkule zaledwie 3-milimetrowym płaszczem odpowiada za najbardziej ewolucyjnie rozwinięte czynności. Teoria neuronalna sugerowała, że komórki mózgowe zmieniają budowę w miarę zdobywania doświadczeń, elektryczna zauważała zmiany w polu elektrycznym mózgu. Jednak dopiero badania nad biochemią pamięci doprowadziły do odkrycia przemian zachodzących w strukturze komórek mózgowych.

Tajemniczy przełącznik

Twój mózg zapisuje informacje jak roztrzepany bibliotekarz, w różnych katalogach, na wielu swoich obszarach, niczym na twardym dysku. Po angielsku mówi się o trzech r: registration, retention, recall, czyli: rejestracji, przechowywaniu i przypominaniu. Aby sobie coś przypomnieć, musisz przeszukiwać po kolei nieprzebrane katalogi. To wydaje się niewykonalne, a jednak dajesz sobie z tym radę. Pomaga ci w tym przełącznik, który po podaniu hasła uruchamia neuronalną ścieżkę dostępu – małą przegródkę w mózgu. Takim przełącznikiem jest hipokamp.

Ta przypominająca konika morskiego (stąd nazwa) część mózgu jest zlokalizowana w płatach skroniowych. Naukowcy uważają, że to brama prowadząca do zasobów pamięci. Używasz jej w każdym momencie – gdy widzisz szkolnego przyjaciela Janka i mówisz: „Cześć! Ostatni raz widzieliśmy się sześć lat temu“, a ty ciągle: informatyka, Ewa, dwoje dzieci?, i gdy słyszysz: „Kocham cię kochanie moje” Maanamu – wtedy pojawia się przed oczami Zuza, najpiękniejsza licealistka. Przypominasz sobie jej uśmiech i pierwszą szkolną balangę. Ale czy ona ciebie jeszcze pamięta? Organizm kobiety i mężczyzny produkuje różne hormony.

W mózgu zaś znajdują się ich receptory. Nie ma to jednak dużego wpływu na pamięć obojga płci. Zasadniczo się nie różnią, jednak wydaje się, że kobiety więcej postrzegają i bardziej zapamiętują szczegóły. Za to mężczyźni lepiej je analizują. Twoja żona często skarży się na okropną pamięć, ale ty nie daj się zwieść, bo zawsze następuje moment, kiedy przypomina sobie, że rok temu we wtorek 1 lipca wróciłeś późno i że 10 września zapomniałeś o rocznicy ślubu. Potrafi też opisać w szczegółach rzeczy, na które nie zwróciłeś uwagi: kolor sukienki twojej koleżanki z pracy lub prezent, jaki kupiła w zeszłym roku przyjaciółce Ewie jej narzeczony.  

Były sobie dwie pamięci

Nasza pamięć jest dwuetapowa: jedna jest efemeryczna, druga stała i trwała. Krótka, czyli operacyjna, działa, gdy chcesz zapamiętać numer telefonu. Czytasz z kartki i wykręcasz cyfry. Potem numer odpływa w czarną dziurę. Ta pamięć nie jest zbyt pojemna, mieści 7-9 elementów i to tylko przez kilka sekund do paru minut. Skoro jest taka krótka, czy jest z niej jakiś po- żytek? Otóż spełnia ważną funkcję przy identyfikacji wszystkiego, co trafia do mózgu. Naukowcy nazywają to kodowaniem: nadawaniem znaków temu, co widzisz, słyszysz, czujesz.

Szansę na zapamiętanie stwarza dopiero przeniesienie do magazynu pamięci długotrwałej. Dzieje się tak przez organizowanie treści i ich ponowne kodowanie, np. przez łączenie informacji nowych z tymi, które masz już w głowie. W głębinach tej pamięci znajdują się końcowe rezultaty: jak mówić, zachowywać się i jak np. kierować samochodem. Pamięć długoterminowa znajduje się właśnie w hipokampie.

ZOBACZ: 14 naukowych patentów na lepszą pamięć

Potwierdziły to doświadczenia prof. G. Penfielda z Kanady, który badając chorych na epilepsję przypadkowo odkrył prawa związane z pojemnością mózgu. W wyniku pobudzania elektrodami niektórych komórek mózgowych pacjenci przypomnieli sobie odległą przeszłość, barwne szczegóły, zapachy, dźwięki. Inne badania potwierdziły, że uszkodzenie skroniowej części powoduje amnezję-niepamięć, choć nie zaburza świadomości. Pacjenci z takim urazem tracą dostęp do wspomnień, nie mogą sobie przypomnieć przeszłości, nie poznają niektórych przedmiotów codziennego użytku, tracą orientację w znanym sobie miejscu.

Do przekształcenia śladu pamięci w długoterminową potrzebna jest uwaga, czyli wysoki poziom czuwania. Jeśli uważasz, nie przegapisz ważnych informacji. Gdy jesteś zmęczony, rozproszony lub senny, masz kłopoty z pamięcią. Znając tę prawdę, możesz łatwo usprawnić metody uczenia się. Idąc na wykład czy kurs wprowadź się w stan pobudzenia myślowego. Uczeniu nie sprzyja stres ani pełny brzuch. Niedobrze też przyswajać wiadomości w ostatniej chwili, tuż przed ważnym egzaminem. Przed próbą odtworzenia wiadomości najlepiej wypocząć, pójść na spacer, przespać się.

Fotografia z dzieciństwa

Krótko- i długotrwała pamięć to nie wszystko. Masz jeszcze lepiej lub gorzej rozwiniętą pamięć fotograficzną, inaczej – ejdetyczną. U dzieci to cecha są też ostatnio badania nad pamięcią emocjonalną. Psycholodzy badający to zjawisko twierdzą, że zapamiętujesz wydarzenia na tle nastroju. Gdy czujesz zapach zupy ogórkowej lub szarlotki, masz przed oczyma przytulną kuchnię babci, jej uśmiech i duży drewniany stół, przy którym często siadywałeś. Zmysły węchu i struktury odpowiedzialne za pamięć są szczególnie blisko siebie w mózgu.

PRZECZYTAJ: 5 produktów spożywczych, które lubi Twój mózg

Pamięć kształciła się wraz z postępem ewolucji i cywilizowania się człowieka. Co kiedyś wydawało się trudne, dziś jest dostępne każdemu. Jeszcze sto lat temu sztuka pisania była znana tylko mniejszości. Dziś otaczający świat bywa bardziej złożony, a konkurencja w nim coraz gorętsza. Choć jesteś otoczony komputerami, skanerami, elektronicznymi kalendarzami, nie możesz się lenić, bo wypadniesz z obiegu. Musisz nadal przyswajać, składować i wykorzystywać mnóstwo sygnałów, słów, impulsów.

Wiedza ze studiów po kilku latach bywa niecałkiem aktualna. Nie usprawiedliwiaj swoich potknięć złą pamięcią, dziś to nieelegancko. Choć inteligencja i pamięć to cechy uwarunkowane dziedzicznie, możesz sobie pomóc i dążyć do zwiększenia swego potencjału. Dobra dieta, spokojny sen, dużo ruchu na świeżym powietrzu i czytanie książek to najprostsze techniki usprawniające pamięć.

Jak poprawić pamięć

Jeśli chcesz poprawić pamięć naucz się zapamiętywać. Zmuś się do postrzegania wszystkiego, co jest dla ciebie ważne. Jeśli piszesz w kalendarzu lub na kartce datę spotkania, to dobrze. Ale jeśli pióro ma zastąpić pamięć, to już gorzej. Skoncentruj się na wiadomości tak jak na meczu ulubionej drużyny. To, na co zwracasz uwagę, od razu staje się bliższe. Poćwicz szare komórki. Gdy czytasz gazetę, zestaw kilka wybranych informacji, porównaj je i znajdź związek między nimi. Potem ułóż w myślach plan tekstu. Dla ułatwienia każdą informację warto przełożyć na obraz. Krzyżówki, rebusy i gry logiczne są bardzo dobrą gimnastyką dla mózgu.

Pamiętaj, że na naukę nigdy nie jest za późno, komórki nerwowe są zdolne do tworzenia nowych wypustek nawet gdy człowiek jest w bardzo podeszłym wieku. Ciekawość świata i zdobywanie nowych umiejętności językowych gwarantują giętkość umysłu i zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób Alzheimera i Parkinsona. Na ćwiczenia pamięci działa też świetnie aktywność ruchowa. Potwierdziły to badania na szczurach i małpach. Podczas ćwiczeń nasz organizm wytwarza czynniki wzrostowe, które chronią komórki nerwowe przed zniszczeniem.